Yapay zekâ, makinelerin karmaşık problemlere insanlar gibi çözümler üretmesini sağlama ile ilgilenen bir bilim dalıdır. Yapay zekânın kelime anlamı, bir bilgisayarın veya bilgisayar kontrolündeki bir robotun çeşitli faaliyetleri zeki canlılara benzer şekilde yerine getirme kabiliyeti olarak tanımlanır. Doğadaki tüm canlıların davranışlarından ve en üstünü olan insanın davranış biçiminden esinlenerek böyle davranan sistemleri modelleme çalışmasının genel adıdır ve ismi 1950’li yıllarda ‘Artificial İntellegence’ olarak konulmuş bir olgudur. Yapay zekâ çalışmaları genellikle insanın düşünme yöntemlerini analiz ederek bunların benzeri yapay yönergeleri geliştirmeye yöneliktir. Bu genellikle insan zekâsının karakteristiğini alıp, bilgisayarsa algoritma olarak uygulanarak gerçekleştirilir. Talep edilen veya arzulanan ihtiyaçlara göre, hangi etkiye karşı hangi akli tavır sergilenecekse, az veya fazla esnek ya da etkili yaklaşımlar sergilenebilir.
Bilim insanlarından bir kısmı, öğrenebilen ve gelecekte insan zekâsından bağımsız gelişebilecek bir yapay zekâ kavramına doğru yeni yönelimler oluşmaktadır tezini savunmuş olsa da, insanın yapay zekânın oluşmasın da baş aktör olduğu ve yapay zekânın kendi başına oluşamayacağı unutulmamalıdır.
Yapay zekâ, genellikle bilgisayar bilimleri ile ilişkilendirilse de matematik, biyoloji, psikoloji, felsefe ve diğer farklı bilimler ile de yakından ilgilidir. Tüm bu alanlardaki bilgilerin kombine edilmesi eninde sonunda yapay zekâ konusundaki gelişmelere bağlı olacaktır.
Bilgisayarlar, programlanmış kurallar kullanılarak, mekanik hesaplama konusunda işlem yapma açısından çok uygundur. Bu bilgisayarların, insanların yapmasına uygun olmayan basit monoton veya karmaşık işlemleri doğru ve etkili bir biçimde yapmasına olanak sağlar. Ancak karmaşık problemlerde işler biraz daha zorlaşır. İnsanlardan farklı olarak bilgisayarlar, özel durumları algılama ve yeni durumlara adapte olma süreçlerini gerçekleştirememektedir. Yapay zekâ, bu tarz karmaşık görevlerde, makinelerin davranışlarını geliştirmeyi hedefler.
Günümüzde yapay zekâ genel olarak sadece kazanç getirecek, yapay zekâ kabiliyetinin tamamına ihtiyaç duymayacak özel bazı alanlara odaklanmıştır. Ancak ne olursa olsun, genel inanç bu konudaki gelişmelerin içinde bulunduğumuz yüzyıl içerisinde büyük aşama kaydedeceği yönündedir.
Son yıllarda, yapay zekâ araştırmacıları genellikle özel bazı problemlerin çözülmesi üzerine yönelmişlerdir. Bu nedenle de gelişimsel hesaplama ve planlama gibi birkaç branşa ayrılmışlardır. Bu bağlamda sayısız çözüm yolu üretilmiş ve etkili ve güvenilir bir şekilde hayata geçirilmiştir.
Günümüzde yapay zekânın kullanılma potansiyeli olan binlerce uygulama alanlı bulunmaktadır. Bu alanlar otonom kontrolü ve hedef tespiti gibi askeri uygulamalardan, bilgisayar oyunları ve robotik hayvanlar gibi eğlence dünyasına kadar geniş bir yelpazede değerlendirilebilir. Bunun yanında bankacılık, sağlık ve sigorta şirketlerinde müşteri davranışları ve trend tespiti gibi çok fazla miktarlarda bilgi işlenmesi gereken alanlarda da kullanılabilir.
Günümüze kadar birçok bilim kurgu filmine de konu olan yapay zekâ ilerleyen yıllarda bu yöndeki araştırmaların hızlanması ve gelişmesi ile günlük hayatımızı çok farklı yönlere taşıyacağı kesin gibi görünüyor. Yukarıda belirttiğimiz uygulama alanları sadece bunun çok küçük bir miktarı olsa da özellikle askeri amaçla kullanımı geçmiş yıllardan beri birçok kişinin fantezilerini süslemekte ve yakın gelecekte artık insanlar yerine robotların savaşacağına kesin gözle bakmaktadır.
Genellikle gençlerin sıklıkla kullandığı eğlence araçlarından en önemlisi olan oyun dünyasında yapay zekâ kırıntıları günümüzde popüler olarak kullanılmaktadır. Ancak gelecekte neler olacağını kestirmek çok güç.
Yapay zekâ bilgisayar bilimlerinde, yazılım ve donanım üzerinde odaklanmalıdır. Bu alanda çok güçlü süper bilgisayarlar üretilmelidir. Optimum seviyede mantıksal anlam çıkarma işlemi için tasarlanmalıdır. Nümerik işlem yerine sembolik işlem kullanılması gerekir. İnsan gibi fiziksel kapasitelere sahip, bilgisayar kontrollü robot üretiminin gerçekleştirilmesi gerekir. Çalışma sonucunda ortaya çıkan makine veya robotlar, görme, dokunsal algılama, beceri, hareket kabiliyeti, yol bulma, vb. gibi özelliklerin tamamını barındırmalıdır. Bu disiplinler biyoloji, psikoloji, sosyoloji, bilgisayar, matematik, tıp ve bunların alt dallarıdır.
Yapay zekâya adli bilişim açısından bakacak olursak, insanlara karar vermede ve amaçlarına ulaşmada yardımcı olacak zeki sistemler sağlama noktasında şunlar olabilir;
Anayasa ve bütün yazılı kuralların (karar örnekleri) yüklenmiş olduğu, kapsamlı ve donanımlı yapay zekâ ürünü bir bilgisayar veya robot adliyelere konularak, yapılacak hataların önüne geçile bilinir. (Kavrayış-Muhakeme-Öğrenme-Bilinç-Eylem)
Şuanda kullanılan yüz tanıma, ses tanıma ve plaka tanımı sistemleri daha ileri düzeye taşına bilinir.(Düşünce-Eylem)
Tıp biliminde yapılan ameliyatlarda hata sıfıra indirile bilinir. (Görme-Öğrenme-Muhakeme-Dokunma)
Uçaklarda veya otomobillerde kullanılan otomatik pilot kavramı geliştirilerek kazalar önlene bilinir. (Kavrayış-Plan-Manevra-Adaptasyon)